Dereceli karşıt anlamlılarda belirtisizlik ve ölçek yapısı

Abstract

Belirtisizlik, ikili dilsel karşıtlıklarda karşıtlığın terimlerinden birinin bu ilişkinin tümünü adlandıracak biçimde kullanılmasıdır. Anlam düzleminde ise belirtisizlik, ikili karşıtlık ilişkisi içinde bulunan terimlerden birinin anlam bakımından yansızlaşması ve bu karşıtlık ilişkisini adlandırır hâle gelmesidir. Sözcükler arasındaki anlamsal karşıtlık ya da karşıt anlamlılık ilişkilerinde anlamsal belirtisizlik örnekleri görülmektedir. Karşıt çiftlerin belirtisiz üyesi belirtili üyeye göre bağlamsal dağılımı ve sıklığı daha yüksek, soru tümcelerinde bütünüyle yansız anlamsal içerikle kullanılan sözcüktür. Ayrıca karşıt anlamlılık özelliği gösteren sıfatlardan birinin adlaşmış biçimi de bu karşıtlık ekseninin adı olarak belirtisiz üye olabilmektedir. Özellikle dereceli karşıtlıklarda dikkat çekici görünümleri olan belirtisizlik; kimi karşıt çiftlerde belirgin bir kullanım özelliği olarak görülürken, bazı çiftlerde ise belirtisiz üye bulunmamaktadır. Örneğin uzun: kısa karşıtlığı için uzun sıfatının adlaşmış biçimi olan uzunluk belirtisiz üye iken eski: yeni karşıtlığında böyle bir kullanım özelliği görülmemektedir. Bu çalışmada, dereceli karşıtlıkların temel özelliği olan aşamalı ölçek yapısının belirtisizlik üzerindeki etkisi söz konusu edilmektedir. Gönderimsel özelliklere bağlı olarak tek ve çift ölçekli olabilen dereceli karşıtlıklarda tek ölçekli olanların belirtisiz üyeye sahip olduğu, buna karşın çift ölçeklilik özelliği gösterenlerde her iki üyenin de belirtili üye olarak kullanıldığı görülmüştür.